کد مطلب:224205 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:159
جزئیات طرح
برای توسعه دادن تنگنای بالای سر مبارك یگانه راه برداشتن دیوار ضلع غربی بقعه بود و برداشتن این دیوار كار بسیار دشوار بود چون یك چهارم بار گنبد مطهر روی آن قرار دارد كه در برداشتن دیوار لازم بود پل محكم و اساسی قرار گیرد كه بتواند فشار گنبد را به جای دیوار تحمل نماید و كار گذاردن چنین پلی مستلزم پیش بینی های زیادی بود كه می بایست از نظر فنی صد در صد اطمینان بخش باشد كه كوچكترین خدشه ای به وضع كلی بارگاه وارد نیاید، از طرف دیگر چون امكان پذیر نبود حرم مطهر قرق گردد و از رفت و آمد زوار جلوگیری شود بنابراین لازم بود پیش بینی های استحكامی سابق الذكر طوری تنظیم گردد كه با رفت و آمد زوار منافاتی نداشته باشد لذا طرح این چنین تنظیم شد 1- در دو انتهای دیوار دو ستون اصلی از عمق كافی با بتون ساخته شود كه بتواند بار پل سرتاسری زیر دیوار روی آن قرار گیرد.
ب- ساختن دو ستون كوچك در وسط كه با دارا بودن بازوهای اضافی بتواند كار شمع را جهت نگهداری بار در اثنای اجرای عملیات ساختمانی انجام دهد.
[ صفحه 225]
ج- ساختن پل بتون آرمه به عرض دیوار در طول ضلع غربی كه بتواند فشار گنبد را تحمل نماید و بار آن را به دو ستون طرفین منتقل نماید، و در این صورت دیواری را كه زیر پل قرار دارد می توان برداشت چون از نظر فنی وجود آن زائد می شود و بنا به مراتب سابق الذكر و پس از انجام عملیات ساختمانی دارالشكر، كه در پشت مسجد بالاسر احداث گردید مشاهده شد سقف مسجد بالاسر پوشیده شده است و قطعات چوبی و فلزی كه مقرنس را نگهداری می نمود به كلی فاسد گردیده و بیم ریزش سقف وجود دارد، بنابراین مقام نیابت تولیت عظمی مقرر داشتند سقف نامبرده تجدید بنا شود و پس از برداشتن سقف مزبور فرصت را مناسب دید برای برداشتن دیوار اقدام شود لذا پس از كسب اجازه از اعلی حضرت همایونی مقام منیع تولیت عظمی عملیات ساختمانی به شرح زیر در اوایل تیرماه 1340 شروع گردید.
1- ابتدا در وسط دیوار غربی بقعه و در دو طرف بین حرم و مسجد بالاسر به فاصله 4 متر از یكدیگر شروع به شكافتن عمودی دیوار موجود نموده و به ابعاد 80 ضربدر 80 سانتیمتر در داخل دیوار نقب زده شد و این نقب تا عمق 75 / 3 متر از كف فعلی حرم پائین تر ادامه داده شد و در آن عمق شروع به توسعه ابعاد حفاری گردید تا آن كه ستون ها بتواند دارای پایه بزرگتر باشد و مقداری از بار گنبد را تحمل نماید (این حفاری به منظور ساختن ستون های كوچك بود كه در اثنای انجام عملیات كار شمع را انجام دهد.)
و سپس شروع به نصب آهن های بتون نموده و بعد از آن از بام حرم بتون ریزی انجام گردید. در وسط این دو ستون در دو مرحله بازوهای اضافی از جنس بتون آرمه تعبیه گردید كه به عنوان كمك برای نگهداری دیوار باشد.
ضمنا ناگفته نماند تمام این عملیات چه حفاری چه بتون ریزی طوری انجام گردید كه هیچ كس نمی توانست از داخل حرم آن را مشاهده نماید البته خود این كار عمل بسیار شاق و مشكلی بود چون درعمقی در حدود 12 متر كار در فضای 1 ضربدر 80 / 0 مشغول شكافتن دیوار آجری بودند و با وسائل اولیه مصالح حاصله از تخریب را به خارج منتقل می نمودند.
پس از انجام عملیات ساختمانی دو ستون كوچك وسط مبادرت به نقب زدن دو ستون اصلی در دو گوشه شمال غربی و جنوب غربی به عرض 80 / 2 متر (عرض دیوار) شد و مانند دو ستون فرعی عملیات ساختمانی از نظر حفاری و توسعه فضای پایه انجام گردید و برای دو ستونی كه به ابعاد 80 / 2 ضربدر 80 / 0 متر محل آن حفاری شده بود محل پایه ای به ابعاد 50 / 4 ضربدر 80 / 1 متر نیز
[ صفحه 226]
حفاری گردید و سپس آهن های میل گرد آن بسته شده و بتون ریزی آن در اواخر شهریور ماه به اتمام رسید بنابراین چهار ستون بتون آرمه در داخل دیوار به وجود آمد كه دو عدد طرفین آن ستون های اصلی و دو ستون وسط آن ستون های فرعی می باشد و بعد از آن كار اساسی و مشكل باقیمانده بود كه می بایست انجام شود و این عمل اساسی عبارت از شكافتن سرتاسر طول و عرض دیوار موجود بود كه به جای آجر بتون ریزی شود و پل اصلی به وجود آید.
جهت انجام این قسمت از كار با در نظر گرفتن پیش بینی های لازم برای جلوگیری از فشار گنبد مقرر گردید این پل از قسمت عرضی در سه قسمت تقسیم گردید كه در هر مرحله كه قسمتی از آن شكافته می گردد و بتون ریزی به عمل می آید دو سوم دیگر دیوار قائم به ذات باشد و اضافه بر شمع بتونی موجود بار اصلی گنبد را نگهداری نماید ابتدا قسمت داخلی (طرف مسجد) حفاری گردید و با سقف بالای سر مبارك بتون ریزی شد سپس برای قسمت وسط از درگاه كوچك كه تقریبا هم سطح بام حرم بود به عرض یك متر در دو طرف و وسط درگاه نقب افقی به ابعاد 1 ضربدر 50 / 2 زده شد تا آن كه از روی دو ستون اصلی رد گردید و به انتهای دیوار رسید. بعد از آن و پس از نصب آهن بتون ریزی آن انجام گردید. در این حال اضافه بر چهار ستون بتونی كه دو دیوار به وجود آمده بود در حدود دو سوم پل اصلی نیز ساخته شده بود و تا این تاریخ هیچ اثری از انجام این عملیات ساختمانی از داخل حرم مطهر مشاهده نمی شد تا آن كه مجبور به ساختمان قسمت سوم پل شد. این قسمت تا انتهای دیوار (یعنی داخل حرم) قرار می گرفت سپس ناگزیر به برداشتن دیوار بود كه در شب 4 / 9 / 43 بعد از بستن درهای حرم مطهر داربست لازم جلوی دیوار بسته شد و پس از برداشتن در مرصع و نصب آن در دیوار مقابل و همچنین برداشتن بقیه جواهرات و سپردن آن ها با نظر كمیسیون به اداره خزانه دیوار با تخته و پارچه سبز پوشیده گردید و محل قسمت سوم به تدریج و با نصب شمع های فلزی متعدد بین قسمت بالا و پائین دیوار با دقت فراوان و نظارت شبانه روزی مداوم محل پل شكافته گردید و در این حالت هیچ گونه بیم و هراسی از بار گنبد دیگر وجود نداشت چون اضافه بر این كه دو قسمت دیوار بسته شده بود و دو ستون فرعی وسط با بازوهای اضافی خود مانند شمعی بار گنبد را تحمل می نمود معهذا با فاصله های نزدیك به هم شمع های فلزی قرار داشت كه جنبه احتیاط كافی را داشته باشد ولی ناگفته نماند كه از وضع مقرنس زیر گنبد كه قطعات اتصالی آن پوسیده بود و پایه آن آزاد بود نگرانی وجود داشته كه آن هم با اجرای تداركات لازم از
[ صفحه 227]
تكان خوردن آن جلوگیری به عمل آمده بود همچنین باید دانست كه با این وضع زوار در زیارت و گردش خود دور ضریح مطهر ادامه می دادند و نیروی اساسی و اصلی ای كه روحیه ما را متزلزل نمی ساخت ایمان قاطع به نگهداری ساختمان از طرف صاحب بقعه بود.
و پس از بتون ریزی قسمت سوم پل و گذشتن زمانی كافی برای گیرندگی آن برداشتن دیوار زیر پل از همان بالا شروع گردید و جهت به وجود آوردن تناسب و هماهنگی در این قسمت یا قسمت های باقی ساختمان طاق بیضی در زیر پل با آجر و ملات قاب سیمان ساخته گردید و توأم با برداشتن دیوار عملیات بنائی انجام شد در قسمت پائین كف حرم دقت بیشتری مبذول گردید تا آن كه كاشی های قدیمی محفوظ بماند و با وضع خود برداشته شود تا آن كه مجددا در بنا نصب گردد و بالاخره در شب نهم شعبان سنه یك هزار و سیصد و هشتاد و چهار هجری قمری توسط نیابت تولیت عظمای آستان قدس رضوی و استاندار خراسان تیمسار سپهبد امیر غزنوی از این شاهكار معماری و فنی پرده برداشته شد و زوار توانستند از تنگنای سابق رهائی یابند و وضع فعلی به شرح زیر به وجود آمد.
وضع فعلی حرم مطهر را بدین ترتیب می توان وصف نمود در قسمت بالای سر مبارك بین مسجد بالا سر و حرم فضائی باز به وجود آمده كه فقط در وسط دو ستون 80 / 0 ضربدر 1 متر موجود است كه حداقل فاصله آن ها از ضریح مطهر 3 متر می باشد و در حدود پنجاه درصد از دیوار جنوبی مسجد بالاسر تا امتداد ضلع جنوبی حرم برداشته شده و فضائی به ابعاد 2 ضربدر 70 / 2 به وجود آمده كه برای رفت و آمد و محل زیارت زوار كمك شایانی می نماید و در اجرای این عملیات محراب معرق گران بهائی كه موجود بود یكپارچه و بدون به وجود آمدن هیچ گونه آسیبی از محل خود برداشته شده و در گوشه همان دیوار و با تو رفتگی در حدود 60 سانتیمتر مجددا نصب گردید همچنین عملیات تزئیناتی و رو كاری این قسمت ها پی در پی در دست اجرا می باشد.
نقل از مجله آستان قدس رضوی
[ صفحه 228]
ب- ساختن دو ستون كوچك در وسط كه با دارا بودن بازوهای اضافی بتواند كار شمع را جهت نگهداری بار در اثنای اجرای عملیات ساختمانی انجام دهد.
[ صفحه 225]
ج- ساختن پل بتون آرمه به عرض دیوار در طول ضلع غربی كه بتواند فشار گنبد را تحمل نماید و بار آن را به دو ستون طرفین منتقل نماید، و در این صورت دیواری را كه زیر پل قرار دارد می توان برداشت چون از نظر فنی وجود آن زائد می شود و بنا به مراتب سابق الذكر و پس از انجام عملیات ساختمانی دارالشكر، كه در پشت مسجد بالاسر احداث گردید مشاهده شد سقف مسجد بالاسر پوشیده شده است و قطعات چوبی و فلزی كه مقرنس را نگهداری می نمود به كلی فاسد گردیده و بیم ریزش سقف وجود دارد، بنابراین مقام نیابت تولیت عظمی مقرر داشتند سقف نامبرده تجدید بنا شود و پس از برداشتن سقف مزبور فرصت را مناسب دید برای برداشتن دیوار اقدام شود لذا پس از كسب اجازه از اعلی حضرت همایونی مقام منیع تولیت عظمی عملیات ساختمانی به شرح زیر در اوایل تیرماه 1340 شروع گردید.
1- ابتدا در وسط دیوار غربی بقعه و در دو طرف بین حرم و مسجد بالاسر به فاصله 4 متر از یكدیگر شروع به شكافتن عمودی دیوار موجود نموده و به ابعاد 80 ضربدر 80 سانتیمتر در داخل دیوار نقب زده شد و این نقب تا عمق 75 / 3 متر از كف فعلی حرم پائین تر ادامه داده شد و در آن عمق شروع به توسعه ابعاد حفاری گردید تا آن كه ستون ها بتواند دارای پایه بزرگتر باشد و مقداری از بار گنبد را تحمل نماید (این حفاری به منظور ساختن ستون های كوچك بود كه در اثنای انجام عملیات كار شمع را انجام دهد.)
و سپس شروع به نصب آهن های بتون نموده و بعد از آن از بام حرم بتون ریزی انجام گردید. در وسط این دو ستون در دو مرحله بازوهای اضافی از جنس بتون آرمه تعبیه گردید كه به عنوان كمك برای نگهداری دیوار باشد.
ضمنا ناگفته نماند تمام این عملیات چه حفاری چه بتون ریزی طوری انجام گردید كه هیچ كس نمی توانست از داخل حرم آن را مشاهده نماید البته خود این كار عمل بسیار شاق و مشكلی بود چون درعمقی در حدود 12 متر كار در فضای 1 ضربدر 80 / 0 مشغول شكافتن دیوار آجری بودند و با وسائل اولیه مصالح حاصله از تخریب را به خارج منتقل می نمودند.
پس از انجام عملیات ساختمانی دو ستون كوچك وسط مبادرت به نقب زدن دو ستون اصلی در دو گوشه شمال غربی و جنوب غربی به عرض 80 / 2 متر (عرض دیوار) شد و مانند دو ستون فرعی عملیات ساختمانی از نظر حفاری و توسعه فضای پایه انجام گردید و برای دو ستونی كه به ابعاد 80 / 2 ضربدر 80 / 0 متر محل آن حفاری شده بود محل پایه ای به ابعاد 50 / 4 ضربدر 80 / 1 متر نیز
[ صفحه 226]
حفاری گردید و سپس آهن های میل گرد آن بسته شده و بتون ریزی آن در اواخر شهریور ماه به اتمام رسید بنابراین چهار ستون بتون آرمه در داخل دیوار به وجود آمد كه دو عدد طرفین آن ستون های اصلی و دو ستون وسط آن ستون های فرعی می باشد و بعد از آن كار اساسی و مشكل باقیمانده بود كه می بایست انجام شود و این عمل اساسی عبارت از شكافتن سرتاسر طول و عرض دیوار موجود بود كه به جای آجر بتون ریزی شود و پل اصلی به وجود آید.
جهت انجام این قسمت از كار با در نظر گرفتن پیش بینی های لازم برای جلوگیری از فشار گنبد مقرر گردید این پل از قسمت عرضی در سه قسمت تقسیم گردید كه در هر مرحله كه قسمتی از آن شكافته می گردد و بتون ریزی به عمل می آید دو سوم دیگر دیوار قائم به ذات باشد و اضافه بر شمع بتونی موجود بار اصلی گنبد را نگهداری نماید ابتدا قسمت داخلی (طرف مسجد) حفاری گردید و با سقف بالای سر مبارك بتون ریزی شد سپس برای قسمت وسط از درگاه كوچك كه تقریبا هم سطح بام حرم بود به عرض یك متر در دو طرف و وسط درگاه نقب افقی به ابعاد 1 ضربدر 50 / 2 زده شد تا آن كه از روی دو ستون اصلی رد گردید و به انتهای دیوار رسید. بعد از آن و پس از نصب آهن بتون ریزی آن انجام گردید. در این حال اضافه بر چهار ستون بتونی كه دو دیوار به وجود آمده بود در حدود دو سوم پل اصلی نیز ساخته شده بود و تا این تاریخ هیچ اثری از انجام این عملیات ساختمانی از داخل حرم مطهر مشاهده نمی شد تا آن كه مجبور به ساختمان قسمت سوم پل شد. این قسمت تا انتهای دیوار (یعنی داخل حرم) قرار می گرفت سپس ناگزیر به برداشتن دیوار بود كه در شب 4 / 9 / 43 بعد از بستن درهای حرم مطهر داربست لازم جلوی دیوار بسته شد و پس از برداشتن در مرصع و نصب آن در دیوار مقابل و همچنین برداشتن بقیه جواهرات و سپردن آن ها با نظر كمیسیون به اداره خزانه دیوار با تخته و پارچه سبز پوشیده گردید و محل قسمت سوم به تدریج و با نصب شمع های فلزی متعدد بین قسمت بالا و پائین دیوار با دقت فراوان و نظارت شبانه روزی مداوم محل پل شكافته گردید و در این حالت هیچ گونه بیم و هراسی از بار گنبد دیگر وجود نداشت چون اضافه بر این كه دو قسمت دیوار بسته شده بود و دو ستون فرعی وسط با بازوهای اضافی خود مانند شمعی بار گنبد را تحمل می نمود معهذا با فاصله های نزدیك به هم شمع های فلزی قرار داشت كه جنبه احتیاط كافی را داشته باشد ولی ناگفته نماند كه از وضع مقرنس زیر گنبد كه قطعات اتصالی آن پوسیده بود و پایه آن آزاد بود نگرانی وجود داشته كه آن هم با اجرای تداركات لازم از
[ صفحه 227]
تكان خوردن آن جلوگیری به عمل آمده بود همچنین باید دانست كه با این وضع زوار در زیارت و گردش خود دور ضریح مطهر ادامه می دادند و نیروی اساسی و اصلی ای كه روحیه ما را متزلزل نمی ساخت ایمان قاطع به نگهداری ساختمان از طرف صاحب بقعه بود.
و پس از بتون ریزی قسمت سوم پل و گذشتن زمانی كافی برای گیرندگی آن برداشتن دیوار زیر پل از همان بالا شروع گردید و جهت به وجود آوردن تناسب و هماهنگی در این قسمت یا قسمت های باقی ساختمان طاق بیضی در زیر پل با آجر و ملات قاب سیمان ساخته گردید و توأم با برداشتن دیوار عملیات بنائی انجام شد در قسمت پائین كف حرم دقت بیشتری مبذول گردید تا آن كه كاشی های قدیمی محفوظ بماند و با وضع خود برداشته شود تا آن كه مجددا در بنا نصب گردد و بالاخره در شب نهم شعبان سنه یك هزار و سیصد و هشتاد و چهار هجری قمری توسط نیابت تولیت عظمای آستان قدس رضوی و استاندار خراسان تیمسار سپهبد امیر غزنوی از این شاهكار معماری و فنی پرده برداشته شد و زوار توانستند از تنگنای سابق رهائی یابند و وضع فعلی به شرح زیر به وجود آمد.
وضع فعلی حرم مطهر را بدین ترتیب می توان وصف نمود در قسمت بالای سر مبارك بین مسجد بالا سر و حرم فضائی باز به وجود آمده كه فقط در وسط دو ستون 80 / 0 ضربدر 1 متر موجود است كه حداقل فاصله آن ها از ضریح مطهر 3 متر می باشد و در حدود پنجاه درصد از دیوار جنوبی مسجد بالاسر تا امتداد ضلع جنوبی حرم برداشته شده و فضائی به ابعاد 2 ضربدر 70 / 2 به وجود آمده كه برای رفت و آمد و محل زیارت زوار كمك شایانی می نماید و در اجرای این عملیات محراب معرق گران بهائی كه موجود بود یكپارچه و بدون به وجود آمدن هیچ گونه آسیبی از محل خود برداشته شده و در گوشه همان دیوار و با تو رفتگی در حدود 60 سانتیمتر مجددا نصب گردید همچنین عملیات تزئیناتی و رو كاری این قسمت ها پی در پی در دست اجرا می باشد.
نقل از مجله آستان قدس رضوی
[ صفحه 228]